Ik ben nu eenmaal vrouw, allochtoon en Nederlands!

weblogberichten

Deze woorden vormen een mooie start van het interview met Leila Jaffar over interculturele verschillen. Want in die woorden zit al zoveel cultureel verschil. Dezelfde verschillen die je bewust of onbewust op de werkvloer meemaakt. Wat zijn die verschillen, wat ligt eraan ten grondslag. En veel belangrijker hoe ga je ermee om. 

Wie is Leila?

Zoals ze zelf vertelt, is ze ooit begonnen in het welzijnswerk bij het Centrum Buitenlandse Vrouwen. Daar gaf zij taalles en organiseerde zij activiteiten voor vrouwen van verschillende nationaliteiten. Daarna heeft zij gewerkt bij een trainingsinstituut.
Ze is mediator en vertrouwenspersoon en werkt tegenwoordig in de interculturele communicatie zoals ze het zelf noemt. Daarnaast is ze gespecialiseerd in non-verbale communicatie. 

Intercultureel conflict

Onze eerste vraag is waar je op moet je letten bij een intercultureel conflict. Raar woord ' intercultureel conflict' , maar we bedoelen een conflict tussen mensen die een verschillende achtergrond hebben, uit verschillende culturen komen. Veel conflicten komen voort uit het onbewust beleefde deel van een cultuur. Mensen realiseren zich soms onvoldoende dat anderen volstrekt andere motieven, waarden en identiteiten kunnen hebben in een vergelijkbare situatie, met onbegrip en ruzie tot gevolg. Leila illustreert dit aan de hand van een aantal voorbeelden en begrippen.

“ik” cultuur

Een van de belangrijkste dingen als we het over gesprekstechniek hebben, is het gebruik van het woord “ik”. In gesprekstechniektrainingen leren wij te zeggen: “begrijp ik het goed dat” of “zie ik het goed dat”.
Volgens Leila is deze “ik” cultuur kenmerkend voor Nederland. Maar geldt dat zeker niet in andere culturen. Als je “ik” zinnen letterlijk vertaalt naar een andere taal, dan lijkt het alsof je jezelf belangrijk vindt omdat je steeds het woord “ik” gebruikt. En dat werkt averechts volgens Leila. Je wilt de ander juist centraal stellen. Niet jezelf. De ander kan zich daardoor ook gedwongen voelen om “ja” te antwoorden op je vraag. Dat is niet wenselijk, omdat je daardoor de machtsafstand vergroot. Je wilt juist zorgen dat de ander aan zet komt. Zodat die persoon het gevoel krijgt dat hij of zij mag zeggen wat hij of zij wil. Wanneer iemand uit de Nederlandse context gewend is dat mensen ‘nee’ zeggen, kan het zo zijn dat het hem ontgaat dat het ‘ja’ van de ander slechts beleefdheid is en geen afspraak.

Kennis

Kennis geeft macht. In andere culturen is veel meer geloof in deskundigen en ziet men deze als een wijs persoon. In een gesprek wordt verwacht dat degene met de meeste kennis ook met de oplossing komt. Vaak weet iemand niet wat in Nederland gebruikelijk is en wat de regels zijn. Zo’n persoon zit dan soms met een oplossing in zijn hoofd die hier helemaal niet kan of mag. Kennis delen is daarom belangrijk.

Taal

Als Nederlands niet je moedertaal is, kan dat tot een gevoel van onzekerheid leiden. Je weet niet of je je goed uitdrukt. Dan is het prettig als de gespreksleider je zekerheden geeft. Als je de hele tijd bevraagd wordt, ga je denken: Wat willen ze nou weer van me? Dan zie je dat deze mensen een beetje gaan krimpen, terwijl de andere partij breeduit gaat zitten. Die ander denkt dan dat hij het bij het rechte eind heeft.

Onzekerheidsvermijding

Onzekerheidsvermijding is ook een bijzonder cultureel aspect. Er zijn landen waar onzekerheidsvermijding veel groter is dan in Nederland. Denk aan de landen in Midden- en Zuid-Europa en de Balkan. Het betekent dat mensen liever een probleem hebben en dat zo houden, dan dat ze zich storten in een uiterst onzekere oplossing van bijvoorbeeld een conflict.
Hoe je dat herkent? Het zijn mensen die de “Wat als…..” vragen stellen. Wat gebeurt er dan, hoe gaat dat dan. Als je een aantal van deze vragen krijgt, dan weet je dat iemand zekerheid nodig heeft. Geef erkenning aan deze behoefte aan zekerheid door gedetailleerd uitleg te geven en vertel bijvoorbeeld dat afspraken op papier worden gezet. Dit schept duidelijkheid waardoor iemand zich uiteindelijk flexibeler kan opstellen zodat er ruimte voor onderhandeling komt. 

Pendelmediation

In andere culturen kunnen individuele gesprekken nodig zijn voordat je met de andere partij of een groep in gesprek gaat. Dit biedt mensen de mogelijkheid om ideeën in te brengen, met alternatieven te komen en vrijuit te praten.  Je zult het niet snel bedenken maar dat heeft te maken met eer en schande. Als een ander je in een gesprek gaat beledigen, dan is dat eerverlies. In andere culturen zet je mensen dus pas bij elkaar als je de contouren van een oplossing hebt gevonden. Daarbij is pendelmediation belangrijk. Door eerst met de ene partij en daarna met de andere partij te praten. En pas samen te praten als iedereen dat met een opgeheven hoofd kan doen.

Macht en machtsafstand

Nederlanders zijn direct in hun manier van communiceren. Nederlanders willen niet om de hete brei heen draaien en kennen ook een korte machtsafstand. Nederlanders Je-en en Jij-en makkelijk. In andere culturen wordt dit minder gewaardeerd omdat het als beledigend kan worden ervaren. Men gebruikt meer verhullende woorden als er tegen een meerdere gesproken wordt. 
Als je denkt dat er een groot hiërarchisch verschil is tussen twee partijen, een grotere machtsafstand, dan is het belangrijk dat je ook zo gaat zitten. Zorg dat de mensen die een conflict met elkaar ervaren niet tegenover elkaar zitten, maar in een hoek van 90 graden. Ze zitten dan niet in de confrontatiestand maar kunnen makkelijker hun hoofd wegdraaien. 
In Nederland hebben we een korte machtsafstand. In veel andere landen is de machtsafstand veel groter. Daar is het logisch dat je naar je leidinggevende luistert. Daar maakt het niet uit of het een man of vrouw is , maar daar praat je in de eerste plaats met je leidinggevende, of met de directie. Tip: wees in een gesprek dus duidelijk over je positie. Dit geeft minder ruis. 
In mediations zijn we in Nederland gewend dat partijen gelijkwaardig zijn. Maar dit kan voor andere culturen onbegrijpelijk zijn. Want als de een de leidinggevende is en de ander de medewerker dan klopt het niet dat je in een mediation gelijkwaardig bent. Deze ongelijke machtspositie moet je benoemen, want dat is nu eenmaal een gegeven feit.

Eergevoel

Hebben wij in Nederland eergevoel? En hoe definieert Leila eer? Ze vindt het geen gemakkelijke vraag. Eergevoel betekent dat je niet door een ander naar beneden gehaald wilt worden. Geen zware kritiek wilt krijgen. Dat haalt je hele persoon naar beneden. Het raakt je dan op identiteitsniveau in plaats van op gedragsniveau. Dat maakt zoiets tot een belediging. 
Wat is precies identiteitsniveau? Leila geeft voorbeelden: een man die zich in zijn mannelijkheid voelt aangetast. Een belediging op afkomst of geaardheid, bijvoorbeeld homoseksualiteit. 
En het kan natuurlijk ook dat de ander dat helemaal niet zo bedoelt. Daarom is doorvragen heel belangrijk. Dat maakt mensen ook meer bewust. Gebruik bij doorvragen trouwens nooit de ' waarom'  vraag, maar de ' hoe'  vraag. Bij ' waarom'  vragen gaat iemand zich verantwoorden, bij ' hoe'  vragen, vraag je naar het proces. “Hoe komt het, hoe is het gegaan”. 
Eerverlies kan je overigens vermijden door in een gesprek een ontsnappingsroute aan te bieden. Als je ziet dat de spanning begint op te lopen, kan je zeggen: Ik denk dat u het niet zo bedoeld heeft. Dan geef je iemand de mogelijkheid voor een escape. 

Taal

Cruciaal voor communicatie is of Nederlands je eerste of tweede taal is.  Als Nederlands niet je eerste taal is, heb je toch sneller een misverstand. We vragen Leila wat je moet doen als je in de gaten hebt dat taal een probleem is. 
Leila: “vraag aan mensen om eerst in hun eigen taal te denken en dan pas naar het Nederlands te vertalen. Dan zit je meer bij de emotie. Als je met iemand een gesprek voert in diens tweede taal, dan heeft die persoon daar veelal minder gevoel bij. De woorden hebben minder gevoelswaarde. Als mensen nog in de fase zitten, dat ze in hun hoofd nog alles vertalen naar de eerste taal en het antwoord weer moeten vertalen in de tweede taal, dan kunnen er veel misverstanden en conflicten ontstaan. En ga maar na hoe druk het dan in iemands hoofd moet zijn!
Vraag dus altijd welk gevoel iemand bij woorden heeft. Hou ook hier weer rekening met het feit dat niet iedere cultuur makkelijk over gevoelens praat. Landen die niet gewend zijn om over emoties te praten, vinden onze gesprekstechnieken lastig. Dat vragen naar gevoelens en emoties. Er zijn overigens ook culturen met veel expressie, daar zit het gevoel meer in het volume van de stem en het gebruik van de handen, in het non-verbale. En niet zozeer in de verbale communicatie”. 

Gelijke kansen

We hebben in korte tijd al veel opgestoken over interculturele verschillen waar Leila gepassioneerd over kan vertellen. We zijn benieuwd naar haar drijfveren. Die weet Leila in twee woorden te vatten: rechtvaardigheid en gelijkheid. 
Gelijke kansen zouden ook echt gelijk moeten zijn. Mensen reageren soms al op je naam. Net als met gender. Je wilt als vrouw toch serieus genomen worden. Zonder dat je je extra moet bewijzen? 

"Een glimlach zonder betekenis duidt op slechte manieren".

De glimlach

Nu we het over vrouwen hebben, zijn we benieuwd waar zij rekening mee moeten houden bij interculturele verschillen. Het antwoord zal je verbazen. Het gaat namelijk vaak mis op de beroemde glimlach. In Europa glimlachen de Engelsen het meest, maar Nederlanders staan op een dikke tweede plaats. En vrouwen lopen dan nog eens voorop, want die glimlachen nog meer dan mannen. In andere culturen glimlach je alleen als je iemand leuk vindt. Of als iets niet serieus is. 

Leila geeft dus het advies om erop te letten wanneer je glimlacht. Doe dat vooral niet als je een opdracht geeft. Want iemand uit een andere cultuur zal die glimlach op dat moment niet begrijpen. Er is zelfs een Arabische uitdrukking: een glimlach zonder betekenis duidt op slechte manieren. 

Met een welgemeende glimlach nemen we afscheid van Leila Jaffar. Ze heeft ons veel stof tot nadenken gegeven en zeker ook handvatten die in interculturele conflicten van pas komen.

Meer informatie en advies

Heeft dit interview je aan het denken gezet en wil je over dit onderwerp meer informatie of advies. Neem dan contact op met het RABA. Dit kan via het contactformulier of via 06-31 622 633.

Reactie toevoegen

U kunt hier een reactie plaatsen. Ongepaste reacties worden niet geplaatst. Uw reactie mag maximaal 2000 karakters tellen.

* verplichte velden

Uw reactie mag maximaal 2000 karakters lang zijn.

Reacties

Er zijn nu geen reacties gepubliceerd.